Buổi trò chuyện cuối chiều thu ấy với nhà thơ Nguyễn Quang Thiều ở Hà Đông càng về cuối càng sôi nổi, thu hút. Sau những câu chuyện đầy cảm hứng về thơ ca, hội họa đó đây, ông “chuyển làn” sang một chuyện mới, thời sự hơn, nhất là với những người quan tâm tình hình trong nước và quốc tế. Đó là chuyến thăm lịch sử của Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden tới Việt Nam và một nhà thơ như ông “tưởng không có gì liên quan” hóa ra lại “liên quan không tưởng”!
Điều “liên quan không tưởng” đó là ông, với tư cách là Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Giám đốc – Tổng Biên tập Nhà xuất bản Hội Nhà văn từ trước đó đã đứng ra nhận nhiệm vụ về việc nghiên cứu, tìm tòi, để tạo ra một sản phẩm văn hóa đặc biệt, một vật kỷ niệm có ý nghĩa. Yêu cầu rất cao là sản phẩm đó vừa tiêu biểu cho văn hóa truyền thống Việt Nam, vừa phù hợp với thông lệ quốc tế để tặng nguyên thủ quốc gia Hoa Kỳ trong chuyến thăm nâng tầm quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa hai quốc gia vốn là cựu thù.
Ai cũng biết, quan hệ 2 nước Việt Nam và Hoa Kỳ đến được ngày hôm nay bằng nhiều con đường khác nhau nhưng có chung một phương châm, một đích đến như lời của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là “Gác lại quá khứ, vượt qua khác biệt, phát huy tương đồng, hướng tới tương lai”, và như chính lời Tổng thống Mỹ Joe Biden khẳng định ủng hộ một Việt Nam “Mạnh, độc lập, tự cường và thịnh vượng”. Trong số rất nhiều người, nhiều tổ chức trong và ngoài nước cùng vun đắp cho con đường này, ông Nguyễn Quang Thiều cùng các nhà văn Việt Nam đã và sẽ là những sứ giả hòa bình của giới văn chương và Nhân dân hai nước, bằng tác phẩm của mình, bằng mối quan hệ bền chặt của những người lao động sáng tạo trên lĩnh vực văn hóa, văn học – nghệ thuật để cùng nhau góp phần củng cố và nâng tầm mối quan hệ hai nước ngày càng bền chặt, phát triển.
Ông Nguyễn Quang Thiều bồi hồi nhớ đến chuyến đi tới Mỹ năm 2017 để dự kỷ niệm 30 năm quan hệ chính thức giữa Trung tâm William Joiner, Đại học Massachusetts và Hội Nhà văn Việt Nam. Trung tâm William Joiner là tổ chức nghiên cứu hậu quả chiến tranh và xã hội thông qua văn học. Chuyến đi có các nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Nguyễn Thuỵ Kha, họa sĩ Lê Thiết Cương. Đoàn mang đến Mỹ 2 ấn phẩm đặc biệt: 1) Cuốn sách song ngữ có tên “Những người đi qua biển” do Nhà xuất bản Hội Nhà văn sáng kiến, tổ chức và ấn hành; 2) Bức tranh sơn dầu họa sỹ Lê Thiết Cương vẽ bìa cho cuốn sách.
Các nhà thơ, họa sĩ đã tự trả phí vận chuyển cho mấy trăm cuốn sách và bức tranh để mang tới Mỹ tặng cho Trung tâm William Joiner. Cuốn sách gồm những bài viết của các nhà văn cựu binh Mỹ và Việt Nam về những điều họ nghĩ về ”kẻ thù cũ” của mình và chứa đựng một giấc mơ đẹp cho tương lai. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nói với những bạn Mỹ rằng: “Trong chiến tranh, những lính Mỹ bay qua biển cùng bom đạn đến đất nước chúng tôi. Còn bây giờ chúng tôi cũng bay qua biển với một chặng đường đúng như thế nhưng mang những tác phẩm văn học, hội họa đến Mỹ”. Ông nhận định: “sự hận thù có thể xẩy ra một lúc nào đó. Nhưng giữ sự hận thù mãi mãi thì là một sai lầm vô cùng khủng khiếp. Chỉ có hòa bình, sự tha thứ và chia sẻ mới làm nên giá trị thực sự của thế gian này.”
Một điều thuận lợi hiếm có là cuối năm 2021, Nhà xuất bản Hội Nhà văn đã in cuốn sách Một con người, một con đường và một lịch sử: Hồ Chí Minh – Thư gửi nước Mỹ, làm quà tặng cho các Ủy viên Bộ Chính trị của Đảng ta. Cho nên trước sự kiện được đón đợi là Tổng thống Hoa Kỳ sắp thăm Việt Nam, tại một cuộc gặp gỡ và làm việc với Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng, ông Nguyễn Quang Thiều đã chủ động đề xuất ý tưởng “nâng cấp” cuốn sách để làm quà tặng đặc biệt và được vị lãnh đạo nhiệt tình hưởng ứng. Ngay lập tức, ông cùng các cộng sự nhanh chóng tiến hành công việc vừa đúng với sở trường và lợi thế của mình, vừa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chính trị đặt ra.
Đó là cuốn sách bao gồm những bức thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi nước Mỹ. Lá thư đầu tiên được viết ngày 18 tháng 6 năm 1919 từ Paris nước Pháp dưới tên Nguyễn Ái Quốc khi Người mới 29 tuổi gửi ngài Ngoại trưởng Hoa Kỳ. Bức thư cuối cùng được viết ngày 25 tháng 8 năm 1969 gửi Tổng thống Richard Nixon, bảy ngày trước khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời. Thay mặt Nhà xuất bản Hội Nhà văn, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều chính thức viết lời giới thiệu trang trọng với tiêu đề “Một con người, một con đường và một lịch sử”.
Ông viết: “Đây là cuốn sách nhỏ, khiêm nhường nhưng chứa đựng một trái tim nhân ái vô bờ và một tư tưởng lớn lao của một con người vĩ đại: HỒ CHÍ MINH.
Cuốn sách giới thiệu những bức thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi cho nước Mỹ, từ những học sinh, những người phụ nữ, những người dân bình thường, những nhà báo tới những sĩ quan đến thượng nghị sỹ, ngoại trưởng và tổng thống. Dù ở bất cứ hoàn cảnh nào của lịch sử, gửi cho bất cứ ai và lý do gì thì những lá thư đều chứa đựng tinh thần nhân văn cao cả, chứa đựng khát vọng hòa bình, ý chí đấu tranh cho độc lập, tự do và lòng tự hào dân tộc.
Bức thư đầu tiên được viết năm 1919 dưới tên người thanh niên yêu nước Nguyễn Ái Quốc và bức thư cuối cùng viết năm 1969 ký tên Hồ Chí Minh, Chủ tịch một quốc gia độc lập. Những bức thư ngắn gọn trải dài trong suốt nửa thế kỷ (1919 – 1969) nhưng đã dựng lên chân dung một con người vĩ đại mang tên HỒ CHÍ MINH, dựng lên một con đường chân chính và dựng lên một lịch sử kiêu hãnh của dân tộc Việt Nam.
Và những bức thư của một con người bình dị mang tên HỒ CHÍ MINH đã trở thành di sản vô giá của một dân tộc”.
Được biết, cuốn sách quý này được nhiếp ảnh gia Dương Minh Long thiết kế. Mặt bìa hộp đựng cuốn sách được làm bằng gốm men lam do các nghệ nhân Huế thực hiện. Các vật liệu để làm hộp và sách là những vật liệu đặc biệt là gỗ và da. Cuốn sách được làm thủ công một cách tinh tế, giản dị và rất trang trọng.
Bên trong hộp là cuốn sách với thư và các hình ảnh liên quan lấy từ nhiều nguồn như Viện Hồ Chí Minh, Cục Lưu trữ văn phòng Trung ương Đảng, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bộ Ngoại giao, Báo Nhân dân, United States – Vietnam Relations 1945 – 1967. U.S goverment printing office, Washington, 1971…
Đặc biệt, rất nhiều ảnh chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh trong cuốn sách này là do các nhiếp ảnh, các nhà báo phương Tây chụp. Tất cả những bản dịch các bức thư sang tiếng Anh được giữ nguyên để bảo đảm tính lịch sử. Có một số bức thư không có bản dịch, Nhà xuất bản Hội Nhà văn đã tổ chức chuyển ngữ một cách tốt nhất có thể để người đọc nước ngoài hiểu được tinh thần cốt lõi của những bức thư đó.
Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều khẳng định: “Nếu tính thời gian từ bức thư đầu tiên được viết với danh xưng người thanh niên yêu nước Nguyễn Ái Quốc thì thời gian đã đi qua hơn một thế kỷ và bức thư cuối cùng được viết bởi một con người mang tên Hồ Chí Minh cũng đã hơn nửa thế kỷ.
Thời gian trôi đi với bao biến cố, bao đổi thay trên đất nước Việt Nam cũng như trên thế giới. Nhưng tình yêu Tổ quốc, tình yêu nhân loại, khát vọng tự do và ý chí không gì lay chuyển nổi cho Tự do của Một Con Người đại diện cho dân tộc mình không hề thay đổi và sẽ mãi mãi không thay đổi. Đó chính là “thông điệp lớn lao” từ những bức thư trong cuốn sách quý này. Đó cũng là lý do mà Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng chọn cuốn sách làm món quà mang thông điệp của một dân tộc để tặng Tổng thống Joe Biden.”
Trong niềm vui chung của Nhân dân hai nước Việt Nam – Hoa Kỳ về kết quả mỹ mãn của chuyến thăm của Tổng thống Joe Biden tới Việt Nam, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, các cộng sự và những người biết thông tin như chúng tôi mang niềm vui riêng khi được đón nhận thông tin đặc biệt: chiều 11/9/2023, tại Phủ Chủ tịch, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng đã tiếp và chủ trì tiệc chiêu đãi Tổng thống Mỹ Joe Biden nhân chuyến thăm cấp nhà nước của ông Biden tới Việt Nam.
Trong sự kiện đầy ý nghĩa này, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng đã tặng Tổng thống Mỹ Joe Biden một món quà đặc biệt ý nghĩa – cuốn sách mang tên Một con người, một con đường và một lịch sử: Hồ Chí Minh – Thư gửi nước Mỹ. Đó chính là Con Người Hồ Chí Minh, là con đường dân tộc Việt Nam đã lựa chọn. Và đó là lịch sử đấu tranh giành độc lập, tự do cho dân tộc và xây dựng đất nước Việt Nam phồn thịnh, văn minh.
Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cười rất tươi khi kết thúc câu chuyện và hẹn một cuộc gặp gỡ thi vị sắp tới. Câu chuyện buổi chiều Hà Đông khép lại nhưng ai ai cũng biết thông điệp lớn lao từ món quà sách ý nghĩa nói trên sẽ còn vang mãi, vang xa trong cuộc sống này.
Bùi Sỹ Hoa